top of page
 
Historia Pyskowickiego Węzła Kolejowego


HISTORIA PYSKOWICKIEGO WĘZŁA KOLEJOWEGO
 

 

PIERWSZE LINIE KOLEJOWE • 1875 — 1918

​

W 1875r. opracowano szczegółowy projekt dot. utworzenia połączenia kolejowego prowadzącego z Pyskowic do Łabęd, rok później z Pyskowic do Biskupic. Ministerstwo zaakceptowało projekt "Łabędzki" 3 lipca 1878r., a "Biskupski" 27 listopada 1877r. Na trasie z Pyskowic do Łabęd wykupiono tereny mogące pomieścić jedną parę torów. 

​

1 października 1878r. otwarto odcinek Groszowice (Groschowitz) - Strzelce Opolskie (Groß Strehlitz),

15 maja 1879r. Strzelce Opolskie (Groß Strehlitz) - Toszek (Tost),

15 sierpnia 1879r. Toszek (Tost) - Pyskowice (Peiskretscham).

 

Trasa była przedłużeniem linii z Wrocławia (Breslau) przez Opole (Oppeln) do Toszka, a docelowo do Bytomia (Beuthen O/S). Niektóre źródła mogą jednak wskazywać na koncesję budowy linii kolejowej w przebiegu Opole - Strzelce Opolskie - Pyskowice (Peiskretscham)  - Biskupice (Biskupitz) - Chebzie (Morgenroth), wydaną 1 lutego 1873r.

​

19 lutego odebrano, a 1 marca 1880r. otwarto linię do Gliwic Łabęd (Gleiwitz Laband) a 15 maja 1880r. do Zabrza Biskupic (Borsigwerk). Pyskowice przestały być stacją końcową i uzyskały status węzłowej; czyli takiej, z której pociągi odjeżdżają w przynajmniej trzech różnych kierunkach. W ciągu lata 1891r. rozbudowuje się o kolejne dwa tory odcinek od Gliwic do Łabęd, w ciągu Szosy Pyskowickiej (Peiskretscham Chaussee). Tory oddano do użytku 16 września 1893r.

​

20 czerwca 1891r. wydano pozwolenia na budowę drugiego toru na całej linii Groszowice (Groschowitz) - Biskupice (Biskupitz)- Bytom (Beuthen O/S). Został uruchomiony niecałe 4 lata później, w 1895r.

​

Pocztówka z Peiskretscham Bahnhof, 1904r.

Pocztówka z Peiskretscham Bahnhof, ?r.

Pocztówka z Peiskretscham Bahnhof, ?r.

Pocztówka z Peiskretscham Bahnhof, ?r.

Pocztówka z Peiskretscham, 1909r.

Pocztówka z Peiskretscham, 1915r.

Pracownicy kolejowi przy zdjęciu grupowym w Peiskretscham, ?r.

1912, fot. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego

1912, fot. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego

1929, fot. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego

1936, fot. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego

1944, fot. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego

​

BUDOWA PAROWOZOWNI PYSKOWICE • 1880 — 1925

​

U końca XIX wieku, rozpoczyna się budowa kompleksu pyskowickiej parowozowni. Na przestrzeni lat 1880-1895 powstaje budynek magazynowy, następnie zespół noclegowni i łaźni. Jako następna powstaje parowozownia wachlarzowa (1902r.) wraz z przyległym jej kompleksem warsztatowym. Wznoszona jest także wieża wodna, przylegająca do budynku wachlarza. W środku zabudowany zostaje zbiornik o pojemności 500 m^3 wody, zasilany wodami rzeki Drama, dzięki wykorzystaniu wybudowanej nad jej brzegiem przepompowni. W sąsiedztwie wachlarza zabudowany zostaje żuraw wodny, zasieki węglowe i kanały oczystkowe, dźwig żużlowy oraz budynek rewidentów.

 

Jeszcze przed wybuchem I WŚ powstają nastawnie, w tym bramowa Pk5 (1910r.), zabudowana na stalowym, nitowanym szkielecie wytworzonym przez zakłady hutnicze Donnersmarckhütte Oberschlesiche Eisen und Kohlenwerke (Huta Donnersmarcka, później - Huta Zabrze) i rozdzielnia elektryczna. Na przestrzeni 1902-1906 r. powstało także pierwszych sześć kamienic kolonii mieszkalnej dla kolejarzy (przy obecnej ul. Wolności); oświetlono stację kolejową oraz budynek dworca. Na przestrzeni 1907-1908r. dobudowano zadaszenie peronowe oraz oddano do użytku międzyperonowe przejście podziemne.

 

W okresie międzywojennym wzniesiono kolejne zabudowania warsztatowe i magazynowe, wagonownię (1922r.), kuźnię oraz budynek dyspozytury i administracji (1926r.)

​

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Zespół zabudowy Lokomotywowni w Pyskowicach, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Hala wachlarzowa Lokomotywowni w Pyskowicach, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Hala wachlarzowa Lokomotywowni w Pyskowicach, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Wodociągowa wieża ciśnień/kolejowa, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Wodociągowa wieża ciśnień/kolejowa, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Wodociągowa wieża ciśnień/kolejowa, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Hala wachlarzowa Lokomotywowni w Pyskowicach, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Bahnhof Peiskretscham, Aufgestellt nach dem Stande vom 10 Februar 1941, Bahnmeisterei Peiskretscham, den 10 Febr. 1941

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Zespół zabudowy Lokomotywowni w Pyskowicach, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Zespół zabudowy Lokomotywowni w Pyskowicach, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Hala wachlarzowa Lokomotywowni w Pyskowicach, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

​

NARODZINY KOLEI PIASKOWEJ • 1909 — 1913

​

1 października 1909 roku powstało przedsiębiorstwo „Gewerkschaft Altenberg II und Peiskretscham”, które zleciło budowę pierwszej linii na potrzeby działalności kolei piaskowej. Otwarto ją równo trzy lata po zawiązaniu przedsiębiorstwa - 1 października 1913 roku - z kapitałów Borsiga i Ballestrema. Obsługiwała kopalnie węgla kamiennego zaopatrując je w piasek podsadzkowy wydobywany w okolicach Pyskowic. Od tej pory, kolej piaskowa staje się jednym z najważniejszych odłamów transportu dla całego węzła Pyskowice.

​

​

I WOJNA ŚWIATOWA I OKRES MIĘDZYWOJENNY • 1914 — 1939

 

Okres I Wojny Światowej to przestój w rozwoju kolejnictwa, choć nie oznacza to umniejszania roli tutejszej stacji. Kolej była jednym z podstawowych środków transportów wojskowych, a same tylko Pyskowice obsługiwały nawet w okolicach 80-100 eszelonów w ciągu doby. W przewozach towarowych natomiast większą część pracy rozrządowej przejmowały Gliwice (w Pyskowicach rozrządzano ok. 50 pociągów o średniej długości ok. 60 wagonów). Obsługa tak sporej ilości przewozów militarnych ograniczała przepustowość tutejszych torowisk, a więc zadanie stacji gliwickiej w odciążaniu Pyskowic w zasadzie wykreowało się samoistnie.

​

Na przełomie lat 20 i 30 XX wieku rozpoczyna się dynamiczny rozwój południowej części miasta. W szczególności rozwijają się osiedla robotnicze przeznaczone kolejarzom i pracownikom przemysłu ciężkiego. Przy stacji piaskowej wybudowany został m. in. budynek mieszkalny dla pracowników piaskowni. W późniejszym czasie następował dalszy rozwój kolonii kolejowych przy dzisiejszych ul. Kolejowej, oświęcimskiej czy Sikorskiego.

​

Brückenabbruch und Neubau Peiskretscham, Deutschland, 1939 (źródło: Berlin-Brandenburgisches Wirtschaftsarchiv e.V.), na lic. CC BY-NC-SA 4.0. Upscaling: Piotr Borowiak.

Brückenabbruch und Neubau Peiskretscham, Deutschland, 1939 (źródło: Berlin-Brandenburgisches Wirtschaftsarchiv e.V.), na lic. CC BY-NC-SA 4.0.

Brückenabbruch und Neubau Peiskretscham, Deutschland, 1939 (źródło: Berlin-Brandenburgisches Wirtschaftsarchiv e.V.), na lic. CC BY-NC-SA 4.0.

Brückenabbruch und Neubau Peiskretscham, Deutschland, 1939 (źródło: Berlin-Brandenburgisches Wirtschaftsarchiv e.V.), na lic. CC BY-NC-SA 4.0.

Brückenabbruch und Neubau Peiskretscham, Deutschland, 1939 (źródło: Berlin-Brandenburgisches Wirtschaftsarchiv e.V.), na lic. CC BY-NC-SA 4.0.

​

​

KOLEJ W PYSKOWICACH W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM • 1918 — 1939

 

Okres międzywojenny oraz sama II Wojna Światowa nie wyrządziły dużych szkód dla miasta czy samego węzła kolejowego. W tym okresie stacja rozbudowywała się, i to gwałtownie; podobnie jak większość obszaru Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, który miał być podczas wojny zapleczem zbrojeniowo-paliwowym III Rzeszy. W planach Adolfa Hitlera, stacja w Pyskowicach najprawdopodobniej miała zostać jednym z trzech największych ówcześnie w Europie węzłów towarowo-rozrządczych (potrzebne informacje). Pyskowice jako skrajne, regionalnie miasto-sypialnia, razem z trzema innymi skrajnymi w tym obszarze - Tychami od południa, Tarnowskimi Górami od północy i Sosnowcem (w połączeniu z Będzinem) od wschodu, miały tworzyć coś w rodzaju przemysłowego zagłębia, na wzór niemieckiego Zagłębia Ruhry” („Ruhrgebiet”).

 

Ówczesnym mieszkańcom Pyskowic nie brakowało pracy, tak samo jak miejsc do osiedlania się. Dla kolejarzy powstawały specjalne osiedla kolejowe. Miasto rosło, pojawiały się nowe perspektywy, nie tylko przewozu towarów i ludzi, ale i awansu miasta do wyższej rangi. W tym czasie powiększono parowozownię o kolejne, dłuższe (na potrzeby większych maszyn) stanowiska, a razem z nimi - obrotnicę.

​

II WŚ, NIEMIECKA STACJA ROZRZĄDOWA I BREISPURBAHN • 1939 — 1945

 

Pod koniec lat 30 XX w. zaplanowano budowę dużej stacji rozrządowej, którą zaczęto realizować. Imponujących rozmiarów elementy infrastruktury kolejowej wykonane w latach 1941-1943, w większości z cegły i betonu, można podziwiać w Pyskowicach do dziś. Część z nich jest nadal wykorzystywana jako elementy infrastruktury kolejowej. 

 

Istnieje wiele spekulacji na temat historii powstałych mostów i wiaduktów oraz przeznaczenia ogromnych rozmiarów przestrzeni tunelowych pod planowanym torowiskiem. Jedne z nich mówią o regulacji poprzedniego koryta rzeki Dramy, inne mówią o potrzebie budowy ogromnych schronów pancernych, z przeznaczeniem pod specjalne pociągi wojskowe i jenieckie (potrzebne informacje). Dodatkowo, z terenów wschodnich miały tu być przywożone a następnie składowane, rozdzielane i wysyłane w głąb Rzeszy, surowce i produkty rolne, a także zdobycze wojenne, głównie z Ukrainy (potrzebne informacje). 

 

W związku z projektami Alberta Speera, głównego architekta Rzeszy Hitlera, dotyczącymi tzw. „olbrzymiej kolei” („Breitspurbahn”), a także obecności w Pyskowicach torów nie tylko o rozstawie normalnym (1435mm), ale i szerokim (1520mm - Chorzów Batory – Bytom – Pyskowice – Opole Wschodnie – Jelcz Miłoszyce – Wrocław), powstały zasadne próby wytłumaczenia ogromnych rozmiarów tutejszego kolejowego, budowlanego przedsięwzięcia. Być może były one wynikiem zapotrzebowania na tory dedykowane kolei o przekroju od 3 do 4 tys. mm (potrzebne informacje). 

​

Albert Speer miał zaprojektować również i rozpocząć budowę drugiej parowozowni razem z zapleczem do obrządzania i postoju lokomotyw (potrzebne informacje). Obiekt wyjątkowo strzeżony, usiany jednoosobowymi wieżyczkami strzelniczymi wokół. Nigdzie nie publikowano dotąd żadnych zdjęć czy skanów tego miejsca z czasów wojny, bądź też krótko po niej, choć wiadomo, że niemieckie koleje prowadziły w tym rejonie dokumentacje fotograficzne swoich inwestycji. W związku z powyższym, ciężko jest ustalić, czy obecny stan tego miejsca, (kilka kanałów oczystkowych i jedna, wysoka na ok. 5m ściana hali parowozowni) jest wynikiem przerwania budowy w tak wczesnym etapie, czy też zniszczenia budynków przez wojska radzieckie (potrzebne informacje). Parowozownia powstawała w przebiegu planowanej linii kolejowej niemieckiej „Breitspurbahn”: Rostów nad Donem – Donieck – Połtawa – Kijów –Lwów – Kraków – Katowice – Wrocław –Chociebuż – Welthauptstadt Germania (Berlin) – Hanower – Bielefeld – Zagłębie Ruhry – Akwizgran – Liège –Saint-Quentin – Paryż. ​

​

więcej: Historia Breitspurbahn (w przygotowaniu)

Trasa przebiegu planowanych linii breitspurbahn, fot. Die Breitspurbahn Hitlers, Anton Joachimsthaler, Eisenbahn-Kurier-Verlag, Freiburg im Breisgau, 1981.

Trasa przebiegu planowanych linii breitspurbahn, fot. Wikimedia Commons (Ralf Roletschek).

​

PYSKOWICKIE OBOZY PRACY • 1939 — 1945

 

W bezpośrednim sąsiedztwie placu budowy znajdował się niemiecki obóz pracy. Do budowy węzła kolejowego (w tym wspomnianych wiaduktów) w dużej mierze wykorzystywani byli jeńcy wojenni i przymusowi robotnicy, zgromadzeni w tychże obozach, a wcześniej przesiedleni z Łambinowic, ze Stalagu VIII-B 344 Lamsdorf. Byli to głównie Żydzi, Kanadyjczycy, Szkoci i Brytyjczycy, którzy zostali w nim osadzeni w wyniku bezpośredniego ujęcia, zaraz po nieudanym desancie pod Dieppe, 19 sierpnia 1942r. Do pracy przy wiaduktach dołączono również pojmanych żołnierzy Armii Radzieckiej przesiedlonych ze Świętoszowa, z obozu Stalag VIII-E 308 Neuhammer. Firmą wykonawczą, która również niejako "zatrudniała" więźniów była Holzmann AG/Redermann AG, pozostająca wtedy we ścisłej współpracy z Albertem Speerem.

 

Dwa z pyskowickich obozów pracy (E 578 i E 749) były zlokalizowane przy dzisiejszej ul. Brzozowej i Ogrodowej, gdzie obecnie rozwijają się ogródki działkowe. Po barakach nie zostało ani śladu, jedyną oznaką po obozie są poniemieckie ogrodzenia z drutami kolczastymi, zgodnie z techniką więzienną zagięte wierzchołkami pali do wewnątrz. Zmarli, zostali pochowani na pyskowickim, żydowskim cmentarzu na Zaolszanach.

​

Z pyskowickich poniemieckich wiaduktów tylko jeden jest nadal wykorzystywany przez regularną linię kolejową PKP PLK. Lokomotywownia, doprowadzające do niej torowisko od strony głównej stacji oraz kanały oczystkowe skąpane są w gęstwinie zarośli i drzew popadając w ruinę.

​

KOLEJ W PYSKOWICACH PO II WŚ, PRL • 1945 — 1989

​

Pierwszy znaczący ruch w obrębie pyskowickiego węzła kolejowego po II WŚ to otwarcie linii z Lublińca do Pyskowic, 17 maja 1953r. Nowe odgałęzienie pozwoliło odciążyć węzeł w Tarnowskich Górach, jednocześnie wykorzystując nadwyżki zdolności rozrządowych w Gliwicach i Pyskowicach, które następnie kierowane były na mniej obciążoną linię Lubliniec – Kluczbork.

 

Początek lat 60-tych to również początki elektryfikacji: 3 października 1960r., zelektryfikowano magistralę Gliwice – Strzelce Opolskie – Wrocław. Pierwszy inauguracyjny pociąg na nowo zelektryfikowanej magistrali z Gliwic do Wrocławia składał się z EZT ED70-01, który brał udział w otwarciach wszystkich nowo elektryfikowanych linii w latach 60-tych. ​W okresie tym również kolej piaskowa zaczęła zyskiwać sieć nad torowiskiem.

​

Ze względu na położenie bliskie zakładom czołgowym w Łabędach, Pyskowice były stale obserwowane przez Centralną Agencję Wywiadowczą Stanów Zjednoczonych (CIA). Niektóre z raportów z okresu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych zostały po latach odtajnione. Pyskowice widnieją w nich jako "Pyskowice Marshalling Yard" (Stacja Rozrządowa Pyskowice) lub "Pyskowice (Peiskretscham) Railroad Stadion"  (Stacja Kolejowa Pyskowice). Obserwacjom CIA w lwiej części została poświęcona obsługa ruchu towarowego na stacji, ze szczególnym uwzględnieniem składów specjalnych czy wojskowych. Amerykańskie służby szacowały stałe zatrudnienie w Pyskowicach ok. 20 parowozów i 250 pracowników lokomotywowni i towarzyszących jej warsztatów, a także ruch w tamtym okresie na poziomie ok. 4200 wagonów towarowych dziennie (ok. 70 składów towarowych).

​

1956, fot. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego

​

Na przestrzeni 1961-1964r. budowano nową linię kolejową, łączącą powstające osiedle mieszkaniowe w północnej części miasta z Gliwicami i Katowicami. Pięciokilometrowa odnoga z Pyskowic do Pyskowic Śródmieścia (później: Pyskowic Miasta) pochłonęła ok 26.5 miliona złotych. Według ówczesnych informacji medialnych, "Miasto" zostało oddane do użytku na nieco ponad 20 dni przed planowaną datą otwarcia, co było powodem do dumy dla ówczesnej władzy, robotników i kolejarzy. W ramach tej budowy powstał także przystanek Gliwice Kuźnica, nieopodal wspomnianych zakładów pracy.

 

Oficjalna inauguracja ruchu pasażerskiego na linii 198 miała miejsce 4 grudnia 1964r. kiedy to w planowy kurs na trasie Pyskowice-Pyskowice Miasto-Pyskowice wyruszył pierwszy pociąg osobowy obsługiwany jednostką elektryczną EN57-098. W uroczystości otwarcia wzięli udział przedstawiciele Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych z dyrektorem inżynierem Radomińskim na czele. Towarzyszyli im KP PZPR Podleś i zastępca przewodniczącego PRN Szafranek, w otoczeniu tłumu mieszkańców Pyskowic. Niemal od razu, zapowiadano zwiększenie ilości kursów na wiosnę 1965r. W tym roku ruszyły także prace ziemne dla przygotowania terenu pod budynek stacyjny. Do jego powstania, pasażerów obsługiwano jedynie w prowizorycznej kasie przy peronach, skonstruowanej ze zwykłej nieogrzewanej budki (kontenera). Z "Miasta", na przestrzeni czasu, pociągi kursowały do m.in. Gliwic, Zabrza, Katowic, Bytomia, Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Zawiercia, a nawet Częstochowy. 

​

Budowę nowego, wielkiego osiedla w dość wczesnym etapie prac przerwano, w wyniku czego, od południa stacja "Miasto" graniczyła z blokami mieszkalnymi, a od północy, z polami uprawnymi. Stacja miała bezpośrednie połączenie z kilkustanowiskowym dworcem autobusowym PKS. W związku z zaniechaniem rozbudowy osiedla mieszkaniowego na północ od Pyskowic Miasta upadło też kilka innych okolicznych inwestycji, jak np. rozbudowa kościoła pw. Nawrócenia Św. Pawła. W początkowej fazie budowy świątyni, zakładano ulokowanie przejazdu kolejowego w trasie dojścia dla wiernych od ul. Wieczorka. Było to zapewne przygotowanie pod ewentualne przedłużenie linii 198 z Pyskowic do Tworoga.

​

Stacja "Miasto" chwilę po otwarciu. Jeden z pierwszych pociągów planowych, 1964r. - fot. autor nieznany.

"Sztandar Metalowca", 22.12.1964r. - fot. M. Kołodziej.

Jeden z pierwszych potoków pasażerskich, potrójne jednostki EN57 obsługiwały połączenia służbowe i pracownicze dla pracowników Huty Łabędy i BUMAR Łabędy. - fot. okolice 1964/5, autor nieznany.

Idealny widok na wiaty peronowe a w oddali na nastawnię w Pyskowicach Mieście, koniec lat 80. - fot. Krzysztof Jakubina

​

Budynek dworca „Miasto” został zaprojektowany w 1966r. przez czołowego architekta Biura Projektów Budownictwa Kolejowego w Katowicach - Karola Fojcika. Jego możliwości projektowe były, co warto wyraźnie zaznaczyć, okraszone wieloma ograniczeniami. W tamtym czasie, szukano możliwie każdej okazji do zminimalizowania kosztów budowy obiektów dworcowych, a także zmierzano do ich wielofunkcjonalności np. poprzez integracje z dworcami PKS czy małymi pasażami handlowymi. Projektowano także „szablony” czyli uniwersalne elementy infrastruktury kolejowo-pasażerskiej czy też same dworce schematyczne (inaczej: "dworce typowe", "dworce powtarzalne"). Celem takiego działania była możliwość realizowania budowy z jednego schematu w kilku lokalizacjach, dostosowując je jedynie do planowanego natężenia ruchu w danym miejscu. (Przykładami takich realizacji były chociażby: „Powtarzalny budynek obsługi pasażera przy dużym zakładzie pracy”, ”Mały dworzec dla obsługi do 100 pasażerów w godzinach szczytu”, czy Wiata „Parasol”).

 

Mimo ograniczeń, dworzec „Miasto” nie dawał po sobie odczuć oszczędnego projektowania. Pierwotnie, Fojcik planował budynek jako czołowy; jednak najprawdopodobniej ze względu na plany przedłużania linii kolejowej do Tworoga (a co za tym idzie przekształcenia stacji z końcowej/początkowej w przelotową) projektant zdecydował się na przeszklony pawilon, górujący nad peronami ulokowanymi w niewielkim wykopie.

 

W budynku dworca, który oddano do użytku w 1969r. Na 1200 metrach kwadratowych zmieściły się kasy biletowe, kiosk prasowy, poczekalnia z tablicą odjazdów i przyjazdów a także przechowalnia bagażu. Z zewnątrz budynku, od strony peronów i stanowisk PKS znajdowało się zejście schodami do toalet. W centralnie ulokowanym atrium stanęła fontanna z rzeźbą wykonaną przez prof. Stanisława Hochuła, kierownika pracowni rzeźbiarskiej Katowickiej Akademii Sztuk Pięknych. Tyły budynku były przeszklone na prawie całej długości i szerokości ścian, co pozwalało dogodnie obserwować ruch pociągów na przystanku z każdego miejsca wewnątrz - wpływało to niestety niekorzystnie na regulację temperatury w hali poczekalni. Mimo to, był perełką swoich czasów - uznawany za bardzo nowoczesny i przyjazny pasażerom. Nie został jednak szerzej udokumentowany na kliszach.

​

Pyskowice Miasto, fot. Ginter Klaka

Plan projektowy dworca Pyskowice Miasto, fot. Archiwum SGSARP.

Plan projektowy dworca Pyskowice Miasto, fot. Archiwum SGSARP.

Plan projektowy dworca Pyskowice Miasto, fot. Archiwum SGSARP.

​

Pyskowice Miasto szybko stało się dla lokalnej społeczności symbolem nowej, elektrycznej kolei. Jednocześnie było też miejscem uhonorowania odchodzącej w przeszłość trakcji parowej. Wobec rozwoju kolei w regionie, na początku lat 70-tych powstaje pomysł utworzenia w Pyskowicach filii Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. Ku pokrzepieniu idei zorganizowano kilka pociągów specjalnych z parowozem kursujących między Pyskowicami a "Miastem" po linii 198. Ostatni pyskowicki parowóz Ty45-158, który miał ważną rewizję kotła do końca 1986 roku, z inicjatywy ówczesnego naczelnika, wysłano do naprawy rewizyjnej poszerzonej, do Strzemieszyc. Po jej wykonaniu maszyna obsługiwała poc. specjalne na trasie do "Miasta" z okazji Dni Pyskowic (wrzesień) oraz Dnia Kolejarza (listopad) w 1986r. i 1987r.

​

Linię z Pyskowic do Lublińca zelektryfikowano w roku 1973, do Zabrza Biskupic i Bytomia w 1980. Z nowo otwartego połączenia kolejowego między osiedlem a starą częścią miasta jak i pozostałymi ośrodkami w aglomeracji górnośląskiej pasażerowie korzystali chętnie do końca lat 80-tych.

​

Parowóz Ty45-158 z pociągiem specjalnym z okazji Dni Pyskowic - fot. Krzysztof Jakubina

Parowóz Ty45-158 z pociągiem specjalnym z okazji Dni Pyskowic przy peronie 1 stacji "Miasto", wrzesień 1987r. - fot. Krzysztof Jakubina

Parowóz Ty45-158 z pociągiem specjalnym z okazji Dni Pyskowic przy peronie 1 stacji "Miasto", wrzesień 1987r. - fot. Krzysztof Jakubina

Parowóz Ty45-158 z pociągiem specjalnym z okazji Dni Pyskowic - fot. Krzysztof Jakubina

Parowóz Ty45-158 z pociągiem specjalnym z okazji Dni Pyskowic - fot. Krzysztof Jakubina

Parowóz Ty45-158 z pociągiem specjalnym z okazji Dni Pyskowic - fot. Krzysztof Jakubina

​

Do MD Pyskowice sprowadzono kilka parowozów, w celu wcielenia ich na stan nowej placówki muzealnej. Były to m.in. odrestaurowane specjalnie w tym celu TKw2-114 i TKt3-16 z kopalni w Zabrzu, Tp4-148 i Tp4-217 z Kopalni Piasku Kotlarnia, wspomniany już pyskowicki Ty45-158, a także ostatni pracujący parowóz normalnotorowy Baziel z Huty Zygmunt. Później, do tego grona dołączył jeszcze parowóz TKt1-63, którego niestety nie zdążono już wyremontować. Po drodze wystąpił też znaczący problem z naprawami ostatnich pyskowickich Ty45, które zawsze dotąd naprawiała ZNTK Bydgoszcz. Po zakończeniu napraw parowozów w Bydgoszczy nie było komu i gdzie zająć się ich przeglądem i naprawą.

 

Plany związane z placówką muzealną i kolejne remonty maszyn przekreśliło wprowadzenie stanu wojennego. Po jego zakończeniu próbowano jeszcze w latach 80-tych powrócić do ich realizacji -  niestety bezskutecznie. Warto wspomnieć, że Parowozownia I kl. Pyskowice była jedną z czterech w Polsce dostępnych do fotografowania i zwiedzania dla miłośników kolei (głównie z zagranicy) w czasach PRL-u.

​

Lata 80'-90' to również czas zakończenia obsługi trakcji parowej w MD Gliwice. Wiele parowozów różnych serii było przekazywanych na stan pozostającej ciągle pod parą Lokomotywowni I klasy Pyskowice (MD Pyskowice). Z czasem stało się to też miejsce zsyłania parowozów wycofanych lub niezdolnych do dalszej eksploatacji na tory odstawcze. Tam czekały na dalsze decyzje dotyczące ich przyszłości, niektóre stoją do dziś.

​

fot. Wolfgang Schumacher

fot. Wolfgang Schumacher

fot. Wolfgang Schumacher

fot. Krzysztof Jakubina

fot. Krzysztof Jakubina

fot. Krzysztof Jakubina

​

W czerwcu 1981r. zorganizowano dla miłośników kolejnictwa przejazd pożegnalny z lokomotywą Tp4-217. Maszyna obsługiwała już wcześniej przejazdy z pociągami specjalnymi (np. z okazji Dnia Dziecka po czym pozostał ślad na jej dymnicy). Podczas jazdy pożegnalnej pozowała na szlakach kolei piaskowej, głównie pomiędzy Pyskowicami, a mostem zsypowym "Wojciech" w Zabrzu. W 1983r., zorganizowano ostatni przejazd parowozu Tp4- 148.

 

Dla potrzeb pociągów specjalnych użyczano nie tylko parowozów z inwentarza kolei piaskowych, ale także lokomotywy PKP z MD Pyskowice. Pociągi uruchamiane na zamówienie cieszyły się uznaniem fotografów z kraju i zagranicy. Organizowano również wycieczki do pobliskich zakładów naprawy taboru kolejowego w Przezchlebiu.

​

fot. Krzysztof Prądzyński

fot. Wolfgang Schumacher

fot. Krzysztof Prądzyński

fot. Wolfgang Schumacher

fot. Wolfgang Schumacher

fot. Wolfgang Schumacher

​

W drugiej połowie lat 80-tych rozpoczęły się prace nad projektem I linii Kolei Ruchu Regionalnego (w początkowej fazie na odcinku od Pyskowic do Katowic Bogucic). Ruszyła budowa nowych wiaduktów, tzw. podejść: bytomskiego oraz łabędzkiego na równi z wjazdem linii kolei piaskowej od strony Czechowic, wraz z nowoczesną nastawnią PKA, do której miała zostać przeniesiona obecnie istniejąca PkA. Równocześnie z nimi, powstaje nowy peron czwarty, dedykowany podejściu bytomskiemu, wraz z tunelem podziemnym. Prowadzone prace, miały na celu przeniesienie ruchu z peronu pierwszego, na czwarty.

 

Pozostałe założenia ruchowe ulegały zmianom kilkukrotnie w trakcie projektowania KRR w Pyskowicach. Początkowo planowano obsługiwać ją wyspowo, z peronu drugiego. Później, rozważano wykorzystanie peronu pierwszego wraz z jedną z krawędzi peronu drugiego. Wyznaczono także budynki do bezwzględnej likwidacji, umieszczone w osi toru planowanej kolei aglomeracyjnej. Zawierała się w tym m.in. nastawnia bramowa Pk5. 

​

W północnej części stacji, przy rozgałęzieniu prowadzącym do Pyskowic Miasta (w bezpośrednim sąsiedztwie nastawni PkC), rozpoczęto prace ziemne, przygotowujące teren pod budowę Centrum Zaplecza Technicznego (Stacji Postojowej KRR). Wielotorowe zaplecze, wraz z lokomotywownią przystosowaną do obsługi elektrycznych zespołów trakcyjnych, miało zajmować tereny pomiędzy ul. Mickiewicza, a torowiskiem będącym odgałęzieniem linii do „Miasta”. Tam zaplanowano także budowę peronu służbowego. Uruchomiono specjalne pociągi, tzw. „wahadła”, które transportowały w to miejsce materiał ziemny, wydobywany przy podejściu bytomskim.

​

Niestety, planowane otwarcie pierwszego odcinka o długości 41 kilometrów w 1995 roku nie miało miejsca - projekt upadł wraz z początkiem lat 90-tych, co przyniosło bardzo szybko postępującą degradację kolei w Pyskowicach. Nie zdążono oddać do użytku żadnej z infrastrukturalnych inwestycji, choć położono bardzo duży nacisk na realizację przynajmniej budowy nowej nastawni PKA wraz z podejściem bytomskim. Miało to rozwiązać problem wyjazdu z torów postojowych grupy towarowej, w kierunku Bytomia (ze względu na układ torowy, pociągi trzeba było najpierw cofać w kierunku Paczyny).

​

 

REGRES WĘZŁA PO UPADKU PRL • 1989 — 2000

​​

Koniec PRL-u i lata dziewięćdziesiąte to już stopniowe wygaszanie planów rozwojowych Pyskowic ogółem. W roku 1996 zawieszone zostają połączenia pomiędzy Pyskowicami a Zabrzem Mikulczyce. W czerwcu 1999 roku linia zostaje zamknięta całkowicie również dla ruchu towarowego. Po tym, kolej przystąpiła do działań wygaszających na linii 198. Uszczuplana rokrocznie siatka połączeń osobowych między miastami, a nawet między dwoma dworcami samych Pyskowic, zmusiła podróżnych do przesiadania się na transport kołowy - autobusowy i samochodowy.

​

W październiku 1999 PKP sporządziło wykaz linii przeznaczonych do zawieszenia, na którym znalazła się linia 198 do Pyskowic Miasta. W wykazie podano informacje (na dzień sporządzenia) o pociągach uruchamianych dobowo w obu kierunkach oraz średnią ilość pasażerów nimi przewożonych. Dla linii 198 było to 11 składów przewożących 51 osób.

​

Klatka z filmu A. Żebiałowicza udostępniona za współpracą z M. Kołodziejem, perony "Miasta", 1992r.

Klatka z filmu A. Żebiałowicza udostępniona za współpracą z M. Kołodziejem, wejście na perony "Miasta", 1992r | (całość do obejrzenia na YouTube @strzelec2112 jako "Pyskowice 1992")

Klatka z filmu A. Żebiałowicza udostępniona za współpracą z M. Kołodziejem, oryginalna malatura i oszklenie dworca, 1992r.

Widok na perony przystanku pod koniec jego funkcjonowania, 2000-2002r. // fot. A. Kaliszewski

Widok na perony przystanku pod koniec jego funkcjonowania, 2000-2002r. - fot. A. Kaliszewski

Jedyne dotąd opublikowane zdjęcie ze zbliżeniem na nastawnię PKM, niestety już po zamknięciu i rozmontowaniu urządzeń wewnątrz, chwilę przed wyburzeniem w 2001/2002r. - fot. A. Kaliszewski

Klatka z filmu VHS, wnętrze dworca Pyskowice Miasto, autor nieznany.

Klatka z filmu VHS, wnętrze dworca Pyskowice Miasto, autor nieznany.

Już po demontażu torowiska i sieci trakcyjnej. Najprawdopodobniej wiosna 2002r. - fot. A. Kaliszewski

​

Planowane od 1 lutego zawieszenia na PKP nie dochodzą do skutku, ku krótkotrwałej uciesze garstki podróżujących jeszcze koleją pasażerów. Już 2 kwietnia 2000r. w Pyskowicach Mieście kończy bieg ostatni pociąg osobowy złożony z EZT EN57, a ruch pasażerski na stacji zostaje całkowicie zamknięty dzień później decyzją PKP.

 

Postanowienie o całkowitej likwidacji linii (od sieci po podkłady) następuje 23 stycznia 2002r. Zlikwidowano przejazd kolejowy przez ul. Poznańską (DK901), wiaty i latarnie zostały rozkradzione, a nastawnia wyburzona. Zniknął także spory szyld dworcowy umieszczony nad schodami od strony dworca PKS i zegar. Rozbiórka trwała dwa i pół roku, została zakończona 1 czerwca 2004r.

 

OL49-12, EUROPEAN STEAM PRESERVATION GROUP • 1994 — 1996

​

W 1994r. lokalna grupa pasjonatów historii i kolejnictwa przywraca do stanu czynnego parowóz Ol49-12. Przedsięwzięcie zorganizowane przy pomocy okolicznych zarządów kolejowych, w tym kolei piaskowych, dostarcza paliwa napędowego do dalszych działań.

 

​

W 1998r. w Pyskowicach formalizuje się działająca od 1994r. grupa miłośników kolei zrzeszonych wokół zachowywania historii kolejnictwa w Pyskowicach. Powstaje Towarzystwo Ochrony Zabytków Kolejnictwa i Organizacji Skansenów Pyskowice pod kierownictwem braci Zbigniewa i Krzysztofa Jakubina, wcześniej funkcjonujące pod nazwą European Steam Preservation Group pod kierownictwem Johna Grahama, miłośnika kolei angielskiego pochodzenia, zamieszkałego w Bytomiu. Grupa podejmuje działania zmierzające w kierunku zachowania w Pyskowicach możliwie jak największej ilości historycznego taboru kolejowego. Eksponaty gromadzone są na terenie dawnej lokomotywowni oraz pod dachem zamkniętej w 1993 r. Parowozowni Pyskowice.

​

fot. John Graham

fot. John Graham

fot. John Graham

fot. John Graham

fot. John Graham

fot. John Graham

​

WPISY DO REJESTRU ZABYTKÓW • 1999 — 2000, 2015

 

Z początkiem roku 1999 rozpoczynają się prace związane z przygotowaniem ewidencji dla wybranych obiektów na terenie stacji kolejowej dla celu wpisania ich do rejestru zabytków. Wykonywane są dokumentacje fotograficzne i karty ewidencyjne zabytków architektury (tzw. "białe karty"), m. in. dla:

​

  • Zespołu lokomotywowni Pyskowice

  • Lokomotywowni wachlarzowej (1902r.)

  • Wieży ciśnień (1902r.)

  • Budynku dworca kolejowego przy ul. Wolności (do 1879 r.)

  • Zabudowań pobliskiej Cegielni Pyskowice (2. poł. XIX w.)

​

W 2015 roku dołączono do ewidencji karty dla zabudowań dawnych osiedli kolejowych::

​​

  • Dom mieszkalny przy ul. Wolności 12 (1900r.)

  • Dom mieszkalny przy ul. Wolności 6 (1907r.)

  • Dom mieszkalny przy ul. Wolności 5 (1907r.)

  • Dom mieszkalny przy ul. Wolności 4 (1907r.)

  • Dom mieszkalny przy ul. Wolności 3 (1903r.)

  • Dom mieszkalny przy ul. Wolności 2 (1903r.)

  • Dom mieszkalny przy ul. Wolności 1 (1900r.)

  • Budynek gospodarczy przy ul. Wolności 6 (1907r.)

  • Budynek gospodarczy przy ul. Wolności 5 (1907r.)

  • Budynek gospodarczy przy ul. Wolności 4 (1907r.)

  • Budynek gospodarczy przy ul. Wolności 3 (1903r.)

  • Budynek gospodarczy przy ul. Wolności 2 (1903r.)

  • Budynek gospodarczy przy ul. Wolności 1 (1900r.)

  • Budynku dawnej przychodni lekarskiej przy ul. Wolności 6a (1927r.)

  • Budynku straży pożarnej przy ul. Wolności 1 (1920r.)

​

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Dworzec kolejowy Pyskowice, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Dworzec kolejowy Pyskowice, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Dworzec kolejowy Pyskowice, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Dworzec kolejowy Pyskowice, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Dworzec kolejowy Pyskowice, fot. Narodowy Instytut Dziedzictwa (CC BY-NC-ND 3.0).

Demontaż zdobionej wiaty znad peronu pierwszego, czerwiec 2012r. - fot. Marcin Guziakiewicz.

Demontaż zdobionej wiaty znad peronu pierwszego, czerwiec 2012r. - fot. Marcin Guziakiewicz.

​

TKP4422, TOZK PYSKOWICE  • 2004 — 2008 

​

W 2004r. siłami Towarzystwa przywrócono do ruchu kolejny parowóz - "Śląsk" TKp4422, który pozostawał pod parą przez niecałe cztery lata, do końca września 2008r. Parowóz brał udział w sesjach zdjęciowych, planach filmowych, oraz wydarzeniach kulturalno-rozrywkowych dla pasjonatów kolejnictwa i rodzin z dziećmi organizowanych zarówno przez Towarzystwo (np. "Dni Otwarte Skansenu TOZK"), jak i PKP (np. "Dni Techniki Kolejowej"). Był też kilkukrotnie wynajmowany do obsługi poc. specjalnych.

​

KATASTROFA BUDOWLANA  • 2006

​

14 lutego 2006r. w godzinach porannych doszło do zawalenia się fragmentu dachu zabytkowej hali wachlarzowej dawnej Parowozowni Pyskowice nad trzema pierwszymi jej kanałami. Nieodśnieżane zadaszenie budynku uległo pod naporem obfitych opadów śniegu. Popołudniem nastąpiło zarwanie się kolejnej jego części. W sumie, szkody objęły osiem kanałów parowozowni, a także kilka cennych eksponatów muzealnych, zgromadzonych tam przez TOZKiOS - w tym parowozy TKp, TKh oraz jeden z trzech zachowanych w Polsce tendrów typu Floridsdorf parowozu Ty2.

​

 

PORZUCONE DWORCE • 2000 — 2015

 

Dawny budynek dworca Pyskowice stał opustoszały przez wiele lat, z wyjątkiem niewielkiej przestrzeni na parterze, wynajmowanej przez pewien okres na potrzeby prywatnej drukarni.

 

Po ok. dziesięciu lat od zamknięcia dworca "Miasto", budynek podworcowy został wynajęty przez PKP firmie zewnętrznej. Urządzono tam ogródek piwny "Lech". Kilka lat później PKP odsprzedało nieruchomość w ręce prywatne. Nowy właściciel częściowo ocieplił budynek i zmienił kolor z oryginalnego żółtego na niebieski. Na krótką chwilę pomieszczenia dzierżawił sklep mechaniczny "Fachman". W roku 2015 pozostałą po likwidacji linii 198 część torowiska oraz betonowych krawędzi peronowych, zasypano piaskiem i ziemią, z pobliskiego placu budowy magazynu firmy Rossmann. W miejsce torowiska posadzono nowe drzewka.  

 

Od 2015 r. budynek dworca Miasto pozostaje niezagospodarowanyy. W środku znajdują się pozostałości po oryginalnych, żółtych ścianach, w większości jednak układ pomieszczeń wewnętrznych został zmieniony przez kolejnych jego najemców. Centralne atrium pozbawiono oryginalnej fontanny z rzeźbą. W jej miejscu pojawił się betonowy mostek z balustradą.

​

HALA WACHLARZOWA URATOWANA OD LIKWIDACJI  • 2010

​

W roku 2010, nagłe i niezapowiedziane prace ciężkich maszyn rozbiórkowych na terenie zabytkowej hali wachlarzowej byłej Parowozowni Pyskowice wywołały oburzenie mieszkańców i lokalnych mediów. W obawie przed całkowitą likwidacją obiektu interweniowało TOZK Pyskowice. Nieoficjalnie, mówiono o próbie zablokowania przez PKP dalszej działalności skansenowej, ze względu na brak wpływów z tytułu wynajmu hali byłej wagonowni, gdzie przeniesiono eksponaty Towarzystwa po katastrofie budowlanej w 2006r.

 

Polskie Koleje Państwowe wystąpiły do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o skreślenie hali parowozowni z rejestru zabytków. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w odpowiedzi na sytuację uznało, iż wartość eksponatów kwalifikuje cały skansen do wpisu na szlak zabytków województwa śląskiego. ​Ostatecznie, sprawę zakończono na uporządkowaniu i wywiezieniu z terenu katastrofy złomu i wszelkich elementów infrastruktury nie nadających się już do odbudowy do czego zobligowany został zarządca obiektu - PKP S.A. Postawiono umocnione wrota do poszczególnych stanowisk parowozowni i zabezpieczono obiekt przed przypadkowymi zwiedzającymi.

​

​

REWITALIZACJA WĘZŁA • 2010 — 2014

 

W latach 2010-2014 przeprowadzono rewitalizację stacji Pyskowice. Częściowo odmalowano budynek dworca, wykonano remont peronów, przejścia podziemnego i oświetlenia, a także systemu informacji pasażerskiej. To wszystko, zostało wykonane w ramach rewitalizacji szlaku Gliwice Łabędy – Paczyna, która była częścią modernizacji korytarza E30 na odcinku Opole Groszowice - Strzelce Opolskie - Gliwice Łabędy.

 

W ramach prowadzonych prac gruntownie wyremontowano i wyposażono w nowoczesne urządzenia sterowania ruchem nastawnię dysponującą PkA, przez co całkowicie zamknięto nastawnię wykonawczą Pk6. Licznym zmianom i "wygładzeniu" uległ układ torowy. Peron pierwszy odcięto od reszty stacji (nadal istnieje, wraz z torowiskiem, lecz bez połączenia z torami głównymi), zlikwidowano zabytkową wiatę z odlewanych, zdobionych filarów, idącą od ściany budynku dworca, po krawędź peronu 1. Dodatkowo, założono dodatkowe zabezpieczenia na drzwiach i oknach dworca, a w środku budynku wymieniono instalację elektryczną. ​

​

IMG_2905.JPG

 

Stacja Pyskowice w czasie rewitalizacji, widoczne prace przy wymianie krawędzi peronowych w peronie 2-gim, 2013r., fot. Piotr Borowiak

​

DRUGA MŁODOŚĆ KOLEI W PYSKOWICACH • 2015 — 2020

​

Po modernizacji korytarza E30, PKP przystąpiło do wyburzeń kilku pomniejszych obiektów przytorowych w Pyskowicach. Na przestrzeni kilku lat zniknęła m.in. łaźnia, znajdująca się vis-à-vis nastawni Pk5 oraz budynki gospodarcze z rampą załadunkową w ciągu pomiędzy torowiskiem a ul. Wolności. 

​

28 lutego 2018r. na oficjalnej stronie internetowej gminy Pyskowice została umieszczona informacja o finalizacji negocjacji burmistrza Adama Wójcika z PKP S.A. dotyczących nieodpłatnego przejęcia budynku stacyjnego. Miasto uzyskało prawo wieczystego użytkowania działki. W budynku dworca zaplanowane zostało otwarcie bezobsługowej poczekalni dla podróżnych; dodatkowo ma on pełnić też funkcję placówki kulturalnej z salą koncertową, audioteką/wideoteką, połączoną z kawiarnią. Zaplanowano również pomieszczenia multifunkcyjne przeznaczone dla organizacji pozarządowych oraz sale warsztatowe. Przy dworcu ma powstać centrum przesiadkowe.

 

Miasto oszacowało, iż na zrealizowanie planów dotyczących dworca potrzeba od dwóch do pięciu lat. ​ W październiku 2018r. wiele kwestii związanych ze stacją kolejową oraz pyskowickim skansenem TOZK zostało wielokrotnie poruszonych przy okazji wyborów samorządowych. Oficjalny fanpage miasta na swoim facebooku zaprezentował także wizualizację nowej "Stacji Kultury - Pyskowice”.

​

19 maja 2018r. ze stacji został wyprawiony pierwszy oficjalny pociąg RETRO (turystyczny) z kolejnym po TKp4422 czynnym parowozem TOZK Pyskowice - Ty42-24. Zorganizowany z okazji "Nocy Muzeów" skład, złożony z przystrojonej w polskie flagi lokomotywy i trzech wagonów Bwi, wyruszył do Radzionkowa, przez Gliwice i z powrotem. Zainteresowanie składem przerosło oczekiwania organizatorów - w pociągu zabrakło miejsc dla wszystkich chętnych odbyć przejazd.

​

Stan dworca kolejowego w Pyskowicach, po oberwaniu poszycia dachowego w wyniku fali huraganów na początku 2020r. - fot. Piotr Borowiak

Stan dworca kolejowego w Pyskowicach, po oberwaniu poszycia dachowego w wyniku fali huraganów na początku 2020r. - fot. Piotr Borowiak

Perony dworca Pyskowice, obsługiwane przez nowoczesne składy "Impuls" przewoźnika PolRegio na trasie do Opola Głównego - fot. Piotr Borowiak

Obecny stan przejść podziemnych - fot. Piotr Borowiak

Obecny stan przejść podziemnych - fot. Piotr Borowiak

Obecny stan przejść podziemnych - fot. Piotr Borowiak

​

BUDOWA STACJI KULTURY  • 2020 — 2023

​

Budynek dawnego dworca kolejowego w Pyskowicach od 1908r. przetrwał w niezmienionej formie. Nie dokonywano w nim na przestrzeni czasu żadnych znaczących zmian wizualnych czy konstrukcyjnych. Pierwsze istotne uszkodzenia wprowadziła siła żywiołu - w 2020r. w wyniku silnych wiatrów ucierpiało poszycie dachowe, umocnienia zadaszenia i oszklenie.

 

W tym samym czasie (początek 2020r.) UM Pyskowice poinformował o zaplanowanej, kompleksowej termomodernizacji budynku dworca, wraz z montażem paneli fotowoltaicznych w ramach tworzenia "Stacji Kultury". Gmina skorzystała z dotacji Zarządu Województwa Śląskiego w wysokości 1 887 609,00 zł. Rozpisano przetarg w formule „zaprojektuj i wybuduj”, a prace ruszyły z końcem roku 2020.

​

Końcem stycznia 2021 r. rozpoczęto przygotowania do rozpoczęcia prac budowlanych na terenie budynku dworca w Pyskowicach. Wraz z przyjściem marca, na miejscu pojawiły się ekipy budowlano-remontowe. W tym samym czasie rozpoczęto rozmowy pomiędzy samorządem Pyskowic a administracją portalu Stacja Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna dla GOP ws. utworzenia izby pamięci kolejowej w powstającej "Stacji Kultury".

 

Z początkiem kwietnia 2021, UM Pyskowice przekazał informacje o pozyskaniu przez gminę kolejnych 1 872 256,87 zł z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego, dla projektu "Stacji Kultury". 

​

KONIEC DZIAŁALNOŚCI KOLEI PIASKOWYCH  • 2020 — 2023

​

We wrześniu 2020r. zorganizowano przejazd poc. specjalnego "Cztery Jeziora". Jego myślą przewodnią było zwrócenie uwagi na historię kolei piaskowych i przeprowadzenie rozmów z przedstawicielami samorządów i urzędów ochrony zabytków nt. zasadności likwidacji kolejowej linii piaskowej nr 301. Mimo zamknięcia składu dla podróżnych z zewnątrz, przejazd pociągu cieszył się wysokim zainteresowaniem pasjonatów kolejnictwa, śledzących jego trasę przejazdu. 

 

W listopadzie 2020r. do ogólnej informacji została podana wiadomość o planowanym zakończeniu eksploatacji końcówki sieci kolei piaskowych, w tym linii piaskowej 301 Kotlarnia - Makoszowy (p. Pyskowice) oraz likwidacji linii wraz z przyległym jej obiektem inżynieryjnym - mostem zsypowym "Wojciech" w Zabrzu.

​

Linia piaskowa nr 301 została niemal w całości zlikwidowana na przestrzeni lat 2021-2023. Zachowano jedynie fragment pomiędzy Pyskowicami a zakładami PROTOR w Dzierżnie. Wybudowano także specjalny łącznik torowy pomiędzy dawną linią piaskową, a siecią PKP PLK w Pyskowicach. Wykorzystuje on fragmentarycznie tor pełniący dotychczas rolę dojazdowego do skansenu kolejnictwa. Odnoga została ukończona w pierwszej połowie czerwca 2022r. a jej powstanie jest ściśle związane z likwidacją torowisk dawnych kolei piaskowych i koniecznością utrzymania dojazdu do zakładów ZRTK Przezchlebie, PROTOR Dzierżno i ASCO RAIL Pyskowice.

​

IC Wawel w relacji do Berlina, przejeżdża opóźniony o 148 minut przez stację w Pyskowicach, 17 stycznia 2021 r. - fot. Piotr Borowiak

Widok na perony w kierunku Opola Głównego, styczeń 2021 r. - fot. Piotr Borowiak

Nastawnia bramowa Pk5 stoi już ostatkiem sił, styczeń 2021 r. - fot. Piotr Borowiak

Jeden z poc. InterCity, które zyskały postój w Pyskowicach - "Piast" punktualnie w peronie 3 szykuje się do odjazdu w kier. Gliwic, 14 stycznia 2021 r. - fot. Piotr Borowiak

Poc. towarowy pod semaforami wyjazdowymi w kierunku Opola, 14 stycznia 2021 r. - fot. Piotr Borowiak

​

ODBUDOWA WĘZŁA • 2020 — 2023

 

Z początkiem 2020 roku PKP Polskie Linie Kolejowe ogłosiły przetarg na wykonanie studium wykonalności dla projektu pod nazwą "Poprawa parametrów linii 132 na odcinku Bytom Bobrek – Opole Groszowice wraz z modernizacją węzła Opole oraz budową linii Pyskowice Miasto – Pyskowice”. W przetargu na realizację dokumentacji o wartości 12,8 miliona złotych wpłynęło sześć ofert i wszystkie z nich zmieściły się w kosztorysie. Wszyscy wykonawcy deklarowali przygotowanie studium w ciągu 566 dni.

​

Metropolia GZM zgłosiła projekt odbudowy linii 198 do rządowego "Programu Uzupełniania Lokalnej i Regionalnej Infrastruktury Kolejowej Kolej+ do 2028 roku". Projekt został zakwalifikowany w listopadzie 2020r. do II etapu Programu po tym jak PKP Polskie Linie Kolejowe zakończyły ocenę formalną zgłoszonych do Programu wniosków. Pod koniec listopada 2020r. zakwalifikowano inwestycję do II etapu programu.

​

Na początku listopada 2021 r. UM Pyskowice poinformował o zwiększeniu środków do 10 481 164,07 zł pochodzących z dofinansowania na odnowienie i termomodernizację budynku dawnego dworca kolejowego. O kolejnym finansowym wsparciu ze środków europejskich w ramach puli na rewitalizację z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego zadecydował zarząd województwa śląskiego, dzięki staraniom burmistrza Pyskowic Adama Wójcika.

​

Postępy przy budynku dawnego dworca: wstawione drzwi, okna, nowy dach, oczyszczona cześciowo ceglana elewacja, marzec 2022 - fot. Piotr Borowiak

Postępy przy budynku dawnego dworca: wstawione drzwi, okna, nowy dach, oczyszczona cześciowo ceglana elewacja, marzec 2022 - fot. Piotr Borowiak

Widok z peronu drugiego, marzec 2022 - fot. Piotr Borowiak

Widok w kierunku zejścia podziemnego, marzec 2022 - fot. Piotr Borowiak

Panorama z sylwetką tylną dworca, widok z peronów, marzec 2022 - fot. Piotr Borowiak

​

Z końcem kwietnia 2022 roku Metropolia GZM ogłosiła, iż projekt odbudowy linii kolejowej 198 do Pyskowic Miasta na potrzeby reaktywacji połączenia Katowice -  Gliwice - Pyskowice Miasto został zakwalifikowany do realizacji w ramach rządowego programu Kolej Plus. Ostateczny termin na realizację tego, jak i wszystkich innych wchodzących w skład zgłoszonych przez GZM projektów, został wyznaczony na koniec 2028 roku.

​

Plan odbudowy linii kolejowej nr 198 nie uwzględnia uruchomienia na powrót budynku dworcowego przy przystanku. Ten jest od kilku lat własnością prywatną i od dłuższego czasu nie jest zagospodarowany.

​

W połowie lutego 2023r. PKP PLK ogłosiła przetarg dot. wykonania opracowania dokumentacji projektowej dla odbudowy połączenia kolejowego do Pyskowic Miasta i przywrócenia połączenia na trasie Katowice – Gliwice – Pyskowice Miasto.

​

​

9 listopada 2023r. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. ogłosiły podpisanie umowy na zaprojektowanie linii, która połączy stację Pyskowice z centrum miasta. Zadanie jest realizowane z Rządowego Programu Uzupełniania Lokalnej i Regionalnej Infrastruktury Kolejowej Kolej Plus do 2029 r.

​

Dojazd do Katowic przez Gliwice zajmie ok. 45 min. Kolejowe połączenie stacji Pyskowice i Pyskowice Miasto umożliwi budowa zelektryfikowanej linii o długości 3 km. Odbudowana stacja Pyskowice Miasto zapewni lepszy dostęp do pociągów także osobom o ograniczonej możliwości poruszania się. Powstanie peron o długości 200 m z dojściem od ul. Szpitalnej. Obiekt będzie wyposażony w wiatę, ławki, tablice informacyjne i gabloty z rozkładem jazdy. Bezpieczeństwo po zmroku zapewni jasne oświetlenie. Zachętą do ekologicznych podróży z wykorzystaniem kolei i rowerów będą stojaki w obrębie stacji. - podaje w komunikacie prasowym spółka PKP PLK.

​

PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. podpisały umowę o wartości prawie 5 mln zł netto z wykonawcą prac projektowych w ramach zadania „Odbudowa rozebranej linii kolejowej nr 198 Pyskowice - Pyskowice Miasto dla przywrócenia połączenia na trasie: Katowice - Gliwice - Pyskowice Miasto”. Prace projektowe będą realizowane w latach 2023 – 2026. Budowa jest przewidziana na lata 2026 – 2029.

​

źródło: PKP Polskie Linie Kolejowe

link bezpośredni: PKP Polskie Linie Kolejowe, komunikaty prasowe

​link bezpośredni: PKP Polskie Linie Kolejowe, Kolej wróci do centrum Pyskowic

​

Linię do Pyskowic Miasta odtworzy się w podobnym do jej oryginalnego przebiegu. Przewidywana prędkość maksymalna dla pociągów to 80 km/h, a ich długość to maks. 200 metrów. Szczegółowych danych dot. realizacji będzie można spodziewać się zapewne dopiero po zakończeniu etapu projektowego. Wykonawcą odbudowy linii zostało wybrane konsorcjum dwóch firm: Elkol z Bytomia i Metroprojektu Warszawa. Firmy te zaproponowały najniższą cenę, która była jedynym kryterium punktacji w przetargu. Odrzucone zostały oferty firm Databout, TPF, IDOM, BBF, oraz konsorcjum Mosty Katowice – Arcadis.

​

źródło: Rynek Kolejowy

link bezpośredni: Pyskowice: Jest umowa na projekt odbudowy linii do centrum

​

Z początkiem 2024 roku Elkol zaprezentował wizualizację przejazdu odbudowanym połączeniem oraz sam przystanek Pyskowice Miasto po reaktywacji. Jest nieco zmian w stosunku do pierwowzoru: jeden peron wyspowy zamiast dwóch krawędzi peronowych po zewnętrznej stronie torowiska, oraz kompletnie zmienione dojście do peronu od strony ul. Szpitalnej.

​

źródło: Elkol Sp. z o.o.

link bezpośredni: Pyskowice

​

Nastawnia bramowa Pk5, marzec 2022r., fot. Piotr Borowiak

Nastawnia bramowa Pk5, w tle widoczna nastawnia Pk6 (również nieczynna), marzec 2022r., fot. Piotr Borowiak

Nastawnia bramowa Pk5, czerwiec 2022r., fot. Piotr Borowiak

Wnętrze posterunku Drama. Fotografia z czasów normalnej eksploatacji (fot. Anonim -dla potrzeb publikacji).

Wnętrze posterunku Drama. Fotografia z czasów normalnej eksploatacji (fot. Anonim -dla potrzeb publikacji).

Wnętrze posterunku Drama w trakcie prowadzonych prac rozbiórkowych, maj 2023r., fot. Piotr Borowiak.

​

LIKWIDACJA ZABYTKOWEJ NASTAWNI BRAMOWEJ Pk5, 

ZACHOWANIE NASTAWNI KOLEI PIASKOWYCH DRAMA  • 2022 — 2023 

 

Jedna z najbardziej charakterystycznych dla pyskowickiej stacji kolejowych budowli, także jedna z ostatnich zachowanych w Polsce nastawni bramowych, Pk5, znajdująca się vis-à-vis budynku dawnej pyskowickiej noclegowni, została przekazana do likwidacji w połowie marca 2023r. Redakcja Stacji Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP przeprowadziła szczegółowe pomiary oraz dokumentacje fotograficzne obiektu, a także rozpoczęła działania mające na celu ponownie uruchomić dyskusję nt. przyszłości kolejowego dziedzictwa w mieście.

​

Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach oraz PKP S.A. nie ugięły się jednak pod prośbami i postulatami o przeprowadzenie rozmów w tej sprawie z zaangażowanym środowiskiem lokalnym. 29 kwietnia 2023r. odbyło się spotkanie terenowe, na którym nie pojawili się przedstawiciele PKP i WUOZ w Katowicach. 12 maja 2023r. przystąpiono do rozbiórki nastawni, którą udało przeprowadzić się w taki sposób, aby możliwa do odzyskania była zarówno stalowa konstrukcja ("szkielet") budynku, jak i pozostałe materiały budowlane.

​

​

Po niesatysfakcjonującym rozstrzygnięciu kwestii nastawni bramowej Pk5 pojawiła się szansa na zachowanie od likwidacji kolejnego obiektu, powiązanego z transportem kolejowym wokół Pyskowic. Mowa o zamkniętym i wyłączonym z eksploatacji posterunku Drama, będącym niegdyś w użytkownik kolei piaskowych. Do przejęcia historycznego wyposażenia "Dramy" oraz jego zachowania i przeznaczenia na cele przyszłej ekspozycji stanęła Stacja Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP.

​

Kilka tygodni trwały intensywne prace rozbiórkowe. W wyniku działań podjętych przez "Stację" udało się zachować całość wyposażenia posterunku i rozpocząć rozmowy ws. odbudowy nastawni w celach edukacyjno-muzealnych.

​

Otwarcie Stacji Kultury, styczeń 2024r., fot. Michał Zbiciak.

Otwarcie Stacji Kultury, styczeń 2024r., fot. Michał Zbiciak.

Otwarcie Stacji Kultury, styczeń 2024r., fot. Michał Zbiciak.

Otwarcie ekspozycji "Pyskowice Miasto" w Centrum Wystawienniczym w Pyskowicach, maj 2024r., fot. Michał Zbiciak.

Otwarcie ekspozycji "Pyskowice Miasto" w Centrum Wystawienniczym w Pyskowicach, maj 2024r., fot. Michał Zbiciak.

Otwarcie ekspozycji "Pyskowice Miasto" w Centrum Wystawienniczym w Pyskowicach, maj 2024r., fot. Michał Zbiciak.

​

OTWARCIE STACJI KULTURY I EKSPOZYCJI "PYSKOWICE MIASTO"  • 2024 

 

13 i 14 stycznia 2024 roku miało miejsce historyczne wydarzenie. Odnowiony dworzec kolejowy w Pyskowicach, przekształcony w Stację Kultury, rozpoczął swoje nowe, lepsze życie. W weekend otwarcia zaplanowano szereg atrakcji dla dorosłych jak i dzieci w bardzo szerokim zakresie zainteresowań, nie tylko kolejowych.  

 

Na otwarciu Stacji Kultury zaprezentowano również, zgodnie z zapowiedziami, ekspozycję stałą, tworzoną w ramach projektu Stacja Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP. W jej skład wchodzą pamiątki po czasach świetności węzła kolejowego, a wśród nich ogrom dokumentacji, wspomnień po pracownikach i parowozach tutejszych PKP oraz PMP-PW, pamiątek po nastawni bramowej Pk5 czy "Drama". Zorganizowana została także wystawa fotograficzna ukazująca dawne dzieje lokomotywowni i kolei piaskowych w Pyskowicach. W centralnym miejscu Stacji Kultury stanął pięciokomorowy semafor świetlny ze szlaków kolei piaskowej, uratowany od likwidacji i przywrócony do stanu sprawnego. Kolejnym znaczącym eksponatem został wykonany specjalnie na potrzeby tej ekspozycji model parowozu TKp4422, czyli maszyny ściśle powiązanej z miastem.

​

Zaledwie 4 miesiące później, w Noc Muzeów 2024 miało miejsce otwarcie kolejnej ekspozycji stałej, tym razem w Centrum Wystawienniczym MOKiS w Pyskowiach (Ratusz, ul. Rynek 1) pt. "PYSKOWICE MIASTO".  Jest ona przedłużeniem wystaw ze Stacji Kultury i skupia się na historii odbudowy Pyskowic po 1945r., rozwoju osiedli mieszkaniowych i połączenia kolejowego do Pyskowic Miasta, historii Kolei Ruchu Regionalnego, a także tematów pokrewnych. 

​

​

ŹRÓDŁA I ILUSTRACJE • 

 

  • Chrząszcz J., Historia miast Pyskowice i Toszek, 1994, Pyskowice.

  • Chrząszcz J., Historia miast Pyskowice i Toszek, 2009, Pyskowice.

  • Publikacja zbiorowa, Rocznik Miasta Pyskowice, 2020, Pyskowice.

  • Skubała R., Mazur M.,Pyskowice na starych pocztówkach, VEGA Studio Adv. Tomasz Müller, 2015, Kwidzyn.​

  • Nadolski P., Roszak T., Soida K., Wieczorek E.,  1845-2010 Węzeł Kolejowy Gliwice, Eurosprinter, 2010, Rybnik.

  • Soida K., Furtek M.; Roszak T., Koleje piaskowe, t.1, Betezda, 2007, Rybnik.

  • Soida K., Furtek M.; Roszak T., Koleje piaskowe, t. 2, ApLand, 2002, Katowice.

  • Trammer K., Ostre cięcie. Jak niszczono polską kolej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019, Warszawa.

  • Gzowska A., Karol Fojcik – nieznany projektant architektury kolejowej, 2018, Uniwersytet Warszawski.

  • Gzowska A., Fabryki ruchu. Z problematyki dworców kolejowych w Polsce w latach 60. i 70. XX wieku, 2016, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie.

  • Joachimsthaler A., Die Breitspurbahn Hitlers, Eisenbahn-Kurier-Verlag, Freiburg im Breisgau, 1981.

​

  • Archiwalne rozkłady jazdy pociągów (wybrane tabele) z lat 1964-1993, Wydawnictwa kolejowe PKP.

  • ​Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1993-1994, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1993

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1994-1994, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1994

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1994-1995, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1994

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1995-1996, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1995

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1996-1997, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1996

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1997-1998, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1997

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1998-1999, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1998

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 1999-2000, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 1999

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 2000-2001, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 2000

  • Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów 2001-2002, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, 2001

  • Sztandar Metalowca, nieznane numery i daty wydania; wyszukane przez: M. Kołodziej, P. Borowiak.

  • ​Teczka osobowa, Karol Fojcik - Biuro Projektów Budownictwa Kolejowego Katowice, data nieznana, archiwum SGSARP.

  • Archiwalne materiały fotograficzne ze zbiorów Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung.

​

  • Ogólnopolska Baza Kolejowa, bazakolejowa.pl

  • Narodowy Instytut Dziedzictwa, zabytek.pl

  • Enkol, enkol.pl

  • Tomasz Galka, locomotives.com.pl

  • Semaforek, semaforek.kolej.org.pl

  • Notatki i informacje prasowe Gminy Pyskowice z lat 2010-2023, Urząd Miasta Pyskowice, pyskowice.pl

  • Notatki i informacje prasowe Polskich Kolei Państwowych Polskich Linii Kolejowych z lat 2012-2023, pkp.pl; plk-sa.pl

  • Notatki i informacje prasowe Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii z lat 2017-2023, metropoliagzm.pl i facebook.com/TransportGZM

  • Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego

  • Archiwum Berlin-Brandenburgisches Wirtschaftsarchiv e.V.

  • Archiwum Freedom of Information Act Electronic Reading Room, Directorate of Digital Innovation's Information Management Services, 2019, CIA, cia.gov 

  • Jabłoński M., Detektyw historii - Kolejowe Tajemnice III Rzeszy, 2018, TV Imperium Gliwice.

  • Gałązka J., Linie do zawieszenia - troche statystyki, pl.misc.kolej, 1999.

​

  • Michael Atkinson: fotografie własne poświęcone kolei piaskowej na Górnym Śląsku.

  • Piotr Borowiak: fotografie własne, w tym lotnicze.

  • Krzysztof Jakubina: fotografie własne MD Pyskowice.

  • Krzysztof Jakubina: fotografie własne stacji kolei piaskowej w Pyskowicach.

  • Krzysztof Jakubina: fotografie własne przejazdów specjalnych.

  • Krzysztof Jakubina: fotografie własne początków funkcjonowania TOZK.

  • Andreas Kaliszewski: fotografie własne dokumentujące schyłek działalności st. Pyskowice Miasto

  • Marcin Kapica: fotografie własne poświęcone kolei piaskowej na Górnym Śląsku oraz skansenowi TOZK. 

  • Maciej Kołodziej: nagrania z czasu funkcjonowania stacji Pyskowice Miasto ze zbiorów prywatnych.

  • Maciej Kołodziej: fotografie autorstwa Gintera Klaki.

  • Duncan McEvoy: fotografie własne poświęcone kolei piaskowej na Górnym Śląsku.

  • Michał Pawełczyk: fotografie własne MD Pyskowice po katastrofie budowlanej. 

  • Krzysztof Prądzyński: fotografie przejazdów poc. specjalnych po liniach kolei piaskowych.

  • Wolfgang Schumacher: fotografie własne poświęcone kolei piaskowej na Górnym Śląsku oraz MD Pyskowice.

  • Werner&Hansjörg Brutzer: fotografie własne poświęcone kolei piaskowej na Górnym Śląsku oraz MD Pyskowice.

  • Keith Wilde: fotografie własne poświęcone kolei piaskowej na Górnym Śląsku oraz MD Pyskowice.

 

Portal Stacja Pyskowice Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP wykorzystuje także materiały z pozostałych opracowań własnych, a także wiedzę pozyskaną i zapisaną dzięki wypowiedziom zgromadzonym podczas wywiadów i rozmów przeprowadzonych przez członków naszego zespołu z mieszkańcami, pracownikami kolei i firm powiązanych, świadkami wydarzeń; a także na grupach i forach dyskusyjnych, konferencjach i panelach oraz Śląskim Forum KRR, które zostało przekształcone w niniejszą witrynę w roku 2016.

​

Opracowali: Piotr Borowiak, Franciszek Krawczyk, Michał Zbiciak, Jerzy Ziobrowski.

bottom of page