Rekonstrukcja zaginionej rzeźby Stanisława Hochuła

W ramach VII edycji budżetu obywatelskiego Pyskowic w 2023 roku mieszkańcy miasta mieli możliwość oddania głosu na projekty, które mogły wpłynąć na estetykę i życie publiczne miasta. Wśród propozycji znalazła się inicjatywa przywrócenia dawnej rzeźby autorstwa Stanisława Hochuła, której rekonstrukcją zajął się rzeźbiarz Jarosław Słomski wraz z siostrą Julią Słomską.

Projekt, mimo że nie uzyskał finansowania w budżecie obywatelskim, został zrealizowany dzięki determinacji artystów oraz wsparciu z innych źródeł. Na cel rekonstrukcji rzeźby Miasto Pyskowice pozyskało 90 880,00 zł dofinansowania w ramach konkursu „Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej - 2024” organizowanego przez Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. „Foka” zajęła 11 miejsce na 166 zgłoszonych projektów z całej Polski.

"Foka" pojawiła się w mieście z początkiem lata 70-tych XX wieku. Początkowo miała być fontanną, jednak z nieustalonych do dziś przyczyn nigdy nie uruchomiono przy niej natrysków wodnych. Zdobiła centralny punkt przeszklonego atrium dworca kolejowego Pyskowice Miasto. Była charakterystycznym elementem tego miejsca, który przez dziesięciolecia prowokował wśród mieszkańców miasta rozmowy nt. jej formy i sztuki w przestrzeni publicznej ogółem, aż do zamknięcia dworca w 2000 roku. Wtedy też linia kolejowa nr 198 została zlikwidowana, a budynek – opuszczony i zaniedbany – popadł w ruinę.

więcej: Historia Węzła Pyskowice

Jarosław Słomski: Zaczęło się od zwykłego pytania mojej siostry Julii: „Czy pamiętasz rzeźbę z dworca, fokę?”. Niedające spokoju wspomnienie pewnej formy i atmosfery, którą wytwarzała rzeźba w zimnej scenerii dworca kolejowego Pyskowice Miasto zmusiło nas do podjęcia poszukiwań jakichkolwiek po niej śladów.

W poszukiwaniu danych Jarosław i Julia Słomscy odnaleźli archiwalne plany dworca oraz dotarli do nazwiska samego autora oryginalnej rzeźby, Stanisława Hochuła, dzięki opracowaniom historycznym Piotra Borowiaka, tworzonych w ramach projektu Stacja Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP. Po nawiązaniu kontaktu z autorem oryginału, który udzielił wsparcia w zaplanowaniu rekonstrukcji „Foki” prace ruszyły pełną parą. Choć dokumentacja fotograficzna nie przetrwała, artysta na podstawie pamięci przygotował rysunek, który stał się bazą do stworzenia cyfrowego modelu rzeźby. Dzięki zaangażowaniu rodziny Hochuła oraz w oparciu o wspomnienia i szkice, Jarosław Słomski przystąpił do pracy nad odtworzeniem rzeźby.

Odręczny rysunek rzeźby autorstwa Stanisława Hochuła (1 z lewej), cyfrowy model rzeźby autorstwa Bartka Walisko (2-4 z lewej).

Jarosław Słomski i Stanisław Hochuł podczas prac przy prototypowej wersji rekonstrukcji, fot. Julia Słomska.

Julia Słomska: Dla mnie osobiście Foka ma ogromne znaczenie. Wszystkie te wspomnienia z dzieciństwa, to jak oddziaływała na mnie przez te lata. Historia i kontekst kolejowy jakie się za nią kryją tylko dopełniły całości. Spotkanie z Panem Stanisławem, ciepłym i niezwykle pogodnym człowiekiem, odmitologizowało lęk przed zagadkową rzeźbą, ale co ważniejsze - pozwoliło mnie i bratu poznać sylwetkę skromnego i nadzwyczaj utalentowanego artysty.

Jarosław Słomski: "Foka" była jedyną rzeźbą w mieście (nie licząc rzeźb sakralnych, miejsc pamięci i Mamuta). Myśl, w pewnym momencie obsesyjna, o sztuce zapomnianej (choć wiele osób ją pamięta) rozwinęła się na tyle, że dzisiaj ma już swoje fizyczne kształty. Twórcza rekonstrukcja, jak to roboczo nazywam, nadaje nowego kontekstu rzeźbie, która prawie trzydzieści lat miała swoje u nas miejsce.

Projekt rekonstrukcji zaginionej rzeźby realizuję w ramach Stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

www.jarekslomski.com/

Pełna historia powrotu "Foki" do miasta została opisana przez Julię Słomską na łamach Rocznika Miasta Pyskowice 2023. Książka dostępna do zakupu w Wydziale Kultury i Promocji UM w Pyskowicach, I piętro pokój nr 253, w godzinach pracy Urzędu Miejskiego w Pyskowicach. Stacja Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP objęła swoim patronatem medialnym przedsięwzięcie rekonstrukcji. Temu rozdziało historii poświęcono także dedykowany panel w ramach ekspozycji stałej "Pyskowice Miasto" otwartej w marcu 2024 roku, gdzie jednym z eksponatów stał się prototypowy model rzeźby wykonany przez Julię Słomską.

więcej: Ekspozycje

Spotkanie HOCHUŁ SŁOMSKI w Pyskowickim Ratuszu

16.06.2023: w Centrum Wystawienniczym MOKiS w Pyskowicach odbył się wernisaż prototypu dworcowej rzeźby połączony ze spotkaniem ze Stanisławem Hochułem oraz Jarosławem i Julią Słomską. Wystawa rzeźby i innych prac Artystów trwała w tym miejscu do 23 lipca (fot. Michał Zbiciak).

Uroczyste odsłonięcie rekonstrukcji rzeźby - Pyskowice Miasto

27.10.2024: Historyczne wydarzenie dla Miasta. Oto po wielu miesiącach ciężkiej pracy Jarosław Słomski w towarzystwie siostry Julii, rodziny, przyjaciół oraz przedstawicieli UM Pyskowice dokonał przed Mieszkańcami oficjalnego odsłonięcia nowej "Foki", na skwerze przed dawnym dworcem kolejowym Pyskowice Miasto. Dokładnie tak, jak dawniej, wywołała ona na twarzach zebranych uśmiechy, jak i niekończącą się falę rozmów na temat formy posągu, jego kształtu i ich znaczenia.

Stanisław Hochuł: W sztuce, jak w życiu. Do pewnych form ludzie muszą się przyzwyczaić.

Adam Pikul, Naczelnik Wydziału Kultury i Promocji Miasta Pyskowice: Wracamy do historii, ale na wyższym poziomie.

Adam Wójcik, Burmistrz Miasta Pyskowice: Ta rzeźba to zapowiedź pociągu. Tak już się złożyło, że kiedy pociąg odchodził, odeszła i ona. Teraz, kiedy ona powraca, powraca też kolej.

Piotr Borowiak, Stacja Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP: Dożyłem takiej chwili w swojej "karierze" badacza historii, że za moimi pracami powstają namacalne dzieła, których w oryginale nie mam prawa pamiętać z racji swojego wieku. Znałem je dotychczas jedynie z materiałów i wypowiedzi archiwalnych, a teraz mogę ich dotknąć, przyjrzeć się im, zarażać historią jeszcze młodsze pokolenia. Coś niesamowitego. Ukłony dla rodzeństwa Słomskich po sam pas.

fot. Anna Borowiak

Jarosław Słomski podczas oficjalnego odsłonięcia wygłosił również podziękowania do wszystkich osób zaangażowanych w prace nad poszukiwaniami i rekonstrukcją rzeźby:

Stanisław Hochuł,

Margo Hochuł,

Marcin Szukała,

Norbert Szukała,

Adam Ścigała,

Barbara Szukała,

Henryk Szukała,

Adam Klimontowski,

Urszula Klimontowska,

Dawid Miśkiewicz,

Zuzanna Chęcińska,

Dominika Witkowska,

Aleksandra Jakubowska,

Piotr Borowiak,

Wasilij Dergaczow,

Robert Nycz,

Prof. Grażyna Jaskierska-Albrzychowska,

Adam Pikul,

Piotr Magda,

Agnieszka Dymek,

Agnieszka Kazubek,

Michał Kołodziej,

Adam Wójcik,

Elżbieta Błeszyńska.

fot. UM Pyskowice

Sylwetki Autorów

Stanisław Hochuł – urodził się 14 października 1935 roku w Goczałkowicach Zdroju. Po skończeniu szkoły podstawowej w 1950 roku pojechał razem z ojcem do Katowic, by zapisać się do zakładów technicznych. Uniemożliwił to jednak brak szczepienia przeciw ospie, do którego nie miał w tamtym czasie dostępu. Ojciec, który z zawodu był ogrodnikiem i widział plastyczny talent syna, przechodząc ulicą Stawową, zaproponował mu naukę w liceum plastycznym. Po dwóch latach nauki w katowickim plastyku, zarząd szkoły utworzył filię w Bielsku-Białej, gdzie przeniosła się klasa Stanisława Hochuła. W 1955, tuż po ukończeniu liceum, rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie na Wydziale Rzeźby w pracowni Jacka Pugeta. Studia ukończył w 1961 roku, a w latach 1966-1981 był zatrudniony na macierzystej uczelni jako asystent na Wydziale Grafiki u doc. Stanisława Marcinowa, a następnie w pracowni Bronisława Chromego. Do 2001 roku nauczał w katowickiej akademii w pracowni rzeźby.

Hochuł jest autorem wielu rzeźb i pomników na terenie Górnego Śląska, m.in. Pomnika ofiar Katynia i Miednoje w Katowicach, rzeźb w Parku Śląskim w Chorzowie, rzeźby św. Jerzego w kościele parafialnym oraz fontanny w Goczałkowicach Zdroju. Brał udział w wielu wystawach, jego rzeźby znajdują się w kolekcji BWA Katowice, był członkiem awangardowej grupy ArKat. Do dziś rzeźbi w swojej pracowni w Goczałkowicach Zdroju.

Jarosław Słomski – rzeźbiarz, absolwent Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Wychował się w Pyskowicach, obecnie mieszka i tworzy we Wrocławiu. Portfolio artystyczne znaleźć można pod adresem www.jarekslomski.com. Wartą uwagi realizacją jest praca dyplomowa pt. "Bały", która dotyczy historii pracy przymusowej na terenie Pyskowic.

Julia Słomska – pyskowiczanka rocznika 1995. Absolwentka kulturoznawstwa ze specjalizacją: teoria i antropologia kultury na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Jako zainteresowania badawcze wymienia tożsamość lokalną oraz kulturę robotniczą w kontekstach górnośląskim i brytyjskim. W wolnych chwilach piecze i dekoruje torty.

Odnośniki do innych materiałów powiązanych z Foką

Rocznik Miasta Pyskowice, 2023, "Foka", Julia Słomska, str. 223-242.

ŹRÓDŁA I ILUSTRACJE •

Wypowiedzi Jarosława Słomskiego, Julii Słomskiej, Stanisława Hochuła.
Wypowiedzi burmistrza miasta Pyskowice Adama Wójcika oraz założyciela projektu Stacja Pyskowice - Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP Piotra Borowiaka.

Jarosław Słomski: model 3D rzeźby autorstwa Bartka Walisko, fotografie własne, materiał filmowy oraz rysunki Stanisława Hochuła.
Julia Słomska: fotografie własne z procesu tworzenia.
Michał Zbiciak: fotografie własne dokumentujące wernisaż HOCHUŁ SŁOMSKI.
Piotr Borowiak: fotografie własne z oficjalnego odsłonięcia rzeźby.
Anna Borowiak: fotografie własne z oficjalnego odsłonięcia rzeźby.
UM Pyskowice: fotografie własne i materiały prasowe z oficjalnego odsłonięcia rzeźby.

Portal Stacja Pyskowice Kolej Aglomeracyjna i Muzealna GOP wykorzystuje także materiały z pozostałych opracowań własnych, a także wiedzę pozyskaną i zapisaną dzięki wypowiedziom zgromadzonym podczas wywiadów i rozmów przeprowadzonych przez członków naszego zespołu z mieszkańcami, pracownikami kolei i firm powiązanych, świadkami wydarzeń; a także na grupach i forach dyskusyjnych, konferencjach i panelach oraz Śląskim Forum KRR, które zostało przekształcone w niniejszą witrynę w roku 2016.

Opracowali: Piotr Borowiak, Jarosław Słomski, Julia Słomska.